Ból kolana – jak dbać o stawy kolanowe, najczęstsze przyczyny bólu stawu kolanowego?

Może dotknąć każdego niezależnie od wieku i stopnia aktywności fizycznej. Może objawiać się zarówno przy zginaniu, jak i prostowaniu nogi. Odzywać się w stanie spoczynku i w czasie wysiłku. Najbardziej uciążliwy jest jednak podczas codziennych czynności.  Utrudnia wchodzenie po schodach, siadanie i wstawanie. Najprostsze czynności domowe stają się trudne do wykonania. Czy jest na to jakaś recepta?

Najczęstszą przyczyną bólu kolan, szczególnie u osób młodych, jest wzmożony wysiłek fizyczny i przeciążenie stawów. Szczególnie często objawia się zaraz po treningu u biegaczy i osób regularnie uprawiających jogging. Zwykle umiejscowiony jest w okolicach rzepki i daje o sobie znać gwałtownym, promieniującym kłuciem. Jeśli nie jest spowodowany bezpośrednim urazem, prawdopodobnie wywołują go błędy treningowe:

• Niewłaściwa technika biegu,
• Źle dobrane obuwie (nieprzeznaczone do biegania lub nieuwzględniające wad stóp, choćby płaskostopia),
• Bieganie po zbyt twardym podłożu (na przykład asfalcie lub kostce brukowej),
• Brak odpowiedniej rozgrzewki,
• Za duża intensywność ćwiczeń i przeforsowanie.

Bólu kolan po biegu nie należy lekceważyć. Może on świadczyć o urazie stawu lub postępującym uszkadzaniu się chrząstki. W miarę jak będzie ona tracić swoją gładkość i stawać się chropowata, objawy bólowe będą się nasilać i zaczną występować nie tylko po treningu, ale również w czasie kucania, chodzenia i siadania. Częstsze będzie także trzeszczenie i chrupanie stawów kolanowych.

• Zimne okłady na bolące miejsca (specjalne cold packi lub lód w woreczku owinięty ściereczką),
• Ortezę, czyli opaskę podtrzymującą na rzepkę,
• Mniej intensywne treningi lub dłuższe przerwy między biegami, by dać stawom odpocząć.

Jeśli dolegliwości występują regularnie, nasilają się lub nawracają, trzeba skonsultować się z lekarzem ortopedą. Być może konieczna jest rehabilitacja, a nawet operacja stawu. Niekiedy pacjenci muszą całkowicie zrezygnować z biegania, gdyż ich dolegliwości potęgowane są przez różnego rodzaju schorzenia. Mogą to być między innymi nieprawidłowa budowa kolan lub zespół wzmożonego bocznego przyparcia w stawie rzepkowo-udowym (spowodowany przykurczami więzadłowymi). Takich chorób nie da się wyeliminować. Powodują one nierównomierne obciążenie rzepek i ich znaczniejsze wycieranie się w pewnych obszarach, dlatego wzmożona praca kolan jest niewskazana i zaleca się wybór innego rodzaju aktywności fizycznej.

Wiele z już wymienionych chorób występuje, nie ujawniając obrzęku w początkowych stadiach. Jednak powracający ból może być spowodowany także bardziej prozaicznymi czynnikami. Na tą przypadłość narażone są osoby ze:

• stojącym trybem życia,
• pracą fizyczną,
• nadmiernym obciążeniem kończyn z powodu nadwagi,
• noszeniem nieprawidłowego obuwia,
• chodzeniem na wysokich obcasach,
• długotrwałym siedzeniem ze zgiętymi kolanami (m.in przy biurku czy w aucie tzw. kolano kinomana).

W większości tego typu przypadków zaleca się regularne stosowanie ćwiczeń wzmacniająco-rozciągających, które poprawiają ukrwienie mięśni i wzmacniają więzadła, co w rezultacie skutkuje lepszą ochroną przed obciążeniami i możliwą redukcją dolegliwości bólowych. Przykładowe ćwiczenia, które można wykonywać w domu to:

• ściskanie nogami poduszki ułożonej między kolanami;
• naprzemienne unoszenie wyprostowanych nóg w pozycji leżącej;
• zataczanie nogą kół w pozycji leżącej na boku;
• wymachy nóg w klęku podpartym.

Nagły ostry ból przy kucaniu i siadaniu często wywołany jest zbyt gwałtownym ruchem. Powoduje go przeskakiwanie w stawie, tuż pod rzepką. Może być ono groźne, gdyż naraża kolano na uszkodzenie mechaniczne. By je wyeliminować, zaleca się:

• codzienny stretching - ćwiczeni rozciągające
• siedzenie z rozprostowanymi nogami;
• unikanie zakładania nogi na nogę;
• okłady chłodzące do 3 minut dziennie.

Problem z przeskakiwaniem w kolanie może być też spowodowany złą jakością mazi stawowej. Jak już wspominaliśmy, jest to płyn, który umożliwia płynną pracę stawów i umacnia chrząstki, dzięki którym kości nie trą o siebie nawzajem.

Maź stawowa ma konsystencję podobną do lepkiego żelu. Jej głównym składnikiem jest kwas hialuronowy, który zapewnia sprężystość i trwałość chrząstek. W zdrowym kolanie znajdują się niewielkie, aczkolwiek istotne ilości płynu stawowego – około 0,5-2 ml. Gdy mazi jest za mało lub jej jakość się pogarsza, zwiększa się prawdopodobieństwo niszczenia chrząstek, powstawania zwyrodnień, chorób i urazów.

• palenie papierosów,
• silny, długotrwały stres,
• zmniejszona odporność organizmu,
• długotrwałe przyjmowanie leków przeciwbólowych,
• brak odpowiedniej diety (bogatej w błonnik, kwasy omega-3 i witaminę C),
• zakwaszenie organizmu (zbyt duża ilość białka zwierzęcego w posiłkach),
• niedobór kolagenu,
• otyłość (i nadmierne obciążenie),
• podeszły wiek,
• zbyt mała ilość przyjmowanych płynów.

Występujący podczas prostowania i zginania nogi może być również spowodowany rozwijającą się chorobą niezwiązaną z nadwyrężeniem fizycznym. Przykładami takich schorzeń są:

• Gonartroza

To schorzenie zwyrodnieniowe, które z początku rozwija się bezboleśnie, nie dając praktycznie żadnych objawów. Po jakimś czasie zaczyna ujawniać się drobnymi dolegliwościami: bolesnością przy ucisku, obrzękiem, trudnościami z rozprostowaniem i zginaniem nogi, trzeszczeniem kolana, poranną sztywnością nóg.

Nieleczona postępuje i obejmuje cały obszar stawu: chrząstkę, warstwę podchrzęstną, błonę maziowatą i torebkę stawową oraz więzadła stawowe. Leczenie polega na przyjmowaniu doustnych leków przeciwbólowych oraz podawaniu zastrzyków sterydowych lub zawierających kwas hialuronowy wprost do chorego stawu. Ulgę przynosi także rehabilitacja, głównie krioterapia, ultradźwięki i leczenie polem magnetycznym.

• Reumatoidalne zapalenie

Dotyka niemal wyłącznie osoby po 50 roku życia, a najczęściej występuje po siedemdziesiątce. Jest wywołane nieprawidłową reakcją obronną organizmu, który z niewiadomych przyczyn zaczyna atakować własne tkanki. Charakteryzuje się silnym i promieniującym bólem oraz zesztywnieniem mięśni wokół stawu (szczególnie rano). Częstym objawem są także twarde guzki wokół kolan i tkliwe obrzęki. Choroby nie wolno bagatelizować, gdyż może zająć stawy kolanowe. Ponadto często atakuje narządy wewnętrzne – płuca i nerki. Leczenie obejmuje przyjmowanie niesterydowych leków zapalnych i immunosupresantów, które zapobiegają atakowaniu kolejnych obszarów organizmu.

• Infekcja bakteryjna

Może być spowodowana przez kilka rodzajów drobnoustrojów, głównie paciorkowców i może objawiać się bólem miejscowym lub promieniującym. Często wywołuje również gorączkę, wrażenie ciepła w miejscu choroby i ograniczona ruchomość stawu. Czynnikami ryzyka są między innymi: podeszły wiek, nadużywanie alkoholu i leków, niedbanie o prawidłową dietę i zdrowe żywienie, cukrzyca, reumatyzm, przebyte zabiegi chirurgiczne stawów.

Infekcję bakteryjną leczy się poprzez antybiotyki podawane dożylnie. Są one przyjmowane przez pierwsze dwa tygodnie leczenia. Następnie terapia uzupełniana jest o antybiotyki doustne, które pacjent musi przyjmować przez kolejne 14 dni. Zwykle w początkowym okresie leczenia staw kolanowy jest unieruchomiony, po kilku dniach pacjenci mogą już wykonywać proste ruchy, a nawet są zachęcani do specjalnych ćwiczeń, które przyspieszają powrót do sprawności.

• Borelioza

To choroba odkleszczowa, która może przebiegać bezobjawowo i być utajona przez wiele lat, a przynosić bardzo różnorodne i z pozoru niepowiązane ze sobą dolegliwości, również ból i uczucie drętwienia. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków przez okres około miesiąca. Jest najskuteczniejsze w pierwszym stadium choroby, zaraz po wydobyciu kleszcza. Niestety często, gdy pojawiają się bóle stawów, dolegliwość jest już przewlekła i trudniejsza do wyleczenia. Wymaga długotrwałej kuracji.

W profilaktyce i przeciwdziałaniu bólom oraz chorobom stawów niezwykle istotna jest odpowiednia dieta. Zbilansowane posiłki bogate w wartości odżywcze podnoszą zdolności regeneracyjne i odpornościowe organizmu, który lepiej znosi urazy i infekcje. Produkuje też więcej dobrej jakości mazi stawowej i szybciej regeneruje się po uszkodzeniach mechanicznych. Źródłem cennych witamin i minerałów jest:

• Nabiał, chude mięso, zboża i warzywa strączkowe

Chrząstki kolanowe będą zdrowe i silne, gdy w diecie znajdą się produkty o wysokiej ilości białka, czyli chude mięso, zboża, warzywa strączkowe i nabiał. Szczególnie ważny w diecie jest ten ostatni, który dostarcza podstawowego budulca nie tylko chrząstkom (białko), ale i kościom (wapń).

Spożywanie roślin strączkowych i zbóż przyspiesza produkcję mazi stawowej i poprawia jej jakość. Pieczywo pełnoziarniste, ryż i otręby dostarczają organizmowi błonnika przyspieszającego metabolizm oraz witamin z grupy B, które ułatwiają przyswajanie makroelementów (na przykład magnezu). Dzięki temu organizm lepiej pracuje i szybciej uzupełnia niedobory.

• Warzywa i owoce

Jedzenie dużych ilości warzyw i owoców poprawia elastyczność stawów. Bogactwo witamin (szczególnie C), beta-karoten i flawonoidy zawarte w nieprzetworzonych produktach tego typu zapobiegną rozwojowi zwyrodnień i opóźnią starzenie się stawów.

Witamina C jest też niezbędna do wytwarzania kolagenu – głównego budulca chrząstek kolanowych i ścięgien. W dużych ilościach zawierają ją: natka pietruszki, cytrusy, kiełki, jagody, żurawina, owoce dzikiej róży.

• Produkty przeciwzapalne i na odporność

Gdy stawy objęte są stanem zapalnym, warto do diety włączyć także produkty pozytywnie wpływające na odporność (tran, olej z wątroby rekina, miód, żeń-szeń) oraz takie, które mają właściwości przeciwzapalne, jak imbir, czosnek, oliwę, a nawet ryby. Ryby są doskonałym źródłem kwasów omega-3 i jedzone co najmniej dwa razy w tygodniu wpłyną na ruchomość stawów oraz nasilą wytwarzanie przez organizm hormonów tkankowych łagodzących procesy zapalne.

Jeśli odczuwasz przewlekły ból, niezależnie czy dochodzi w wyniku urazu i ból utrzymuje się a środki łagodzące ból nie przynoszą ulgi, należy udać się do lekarza specjalisty, który zbada przyczyny, wskaże co mogą oznaczać bóle w kolanie i zarekomenduje odpowiednie leczenie tak aby zlikwidować przyczynę, mogącą powodować ból w kolanie.