System stawowy
Staw jest ruchomym połączeniem między dwiema kośćmi. Każda z 2 łączących się kości ma inaczej ukształtowane zakończenie: z jednej strony jest to wypukła główka stawowa, z drugiej – wklęsła panewka stawowa. Oba zakończenia są do siebie idealnie dopasowane i pokryte bardzo odporną na ścieranie chrząstką szklistą. Dodatkowo każdy staw jest otoczony torebką wypełnioną mazią stawową – gęstym i lepkim płynem. Płyn ten ma za zadanie zapewniać smarowanie i dostarczać składników odżywczych do tkanki chrzęstnej. Inne określenie stawów to połączenie maziowe, co wskazuje na rolę mazi w systemie stawowym podobną do roli smaru w łożysku. Odpowiedniej stabilności połączeniom stawowym (torebce stawowej) dostarczają wiązadła, a cały system ruchowy uzupełniają mięśnie, połączone z kośćmi za pomocą ścięgien.
Funkcje chrząstki stawowej
Chrząstka stawowa pokrywa powierzchnie stawowe kości (panewki i główki stawowe) i charakteryzuje się niezwykłą gładkością i wytrzymałością. Tkanka chrzęstna ma strukturę warstwową, jest porowata i przepuszcza płyny oraz substancje odżywcze. Prawidłowy stan chrząstki stawowej odgrywa podstawową rolę dla sprawnego funkcjonowania stawu. Umożliwia swobodny ruch stawu, absorbuje przeciążenia, a dzięki gładkiej powierzchni redukuje tarcie między poszczególnymi częściami stawu. Choć jej grubość jest mierzona w milimetrach, ma ona zadziwiającą zdolność pochłaniania naprężeń mechanicznych i odpowiedniego rozkładania ciężaru.
Torebka stawowa
Torebka stawowa składa się z dwóch warstw. Warstwa wewnętrzna składa się z mniej zwartej tkanki łącznej obejmującej staw i tworzącej jamę stawową. Warstwa zewnętrzna (powierzchnia stawu) natomiast jest zbudowana ze sztywnych włókien kolagenowych. Jest to biała, szklista warstwa, mającą często mniej niż milimetr grubości. Oprócz ochrony stawu przed urazami ważnym zadaniem torebki stawowej jest produkcja mazi stawowej, swoistego „smaru”, który zmniejsza tarcie i dostarcza substancje odżywcze do chrząstki stawowej. Ponadto, poprzez liczne receptory umieszczone w jej wnętrzu, torebka stawowa przekazuje informacje do mózgu o pozycji ciała i ruchu stawów.
Maź stawowa
Maź stawowa jest niezwykle lepkim żelem, pokrywającym cienką warstwą poszczególne części stawu. W zdrowym stawie znajdują się bardzo niewielkie ilości płynu maziowego, np. w stawie kolanowym ok. 0,5–2 ml.
Przyczyny ścierania się stawów
Stawy są tak wytrzymałe, że ścieranie następuje stosunkowo wolno. Zużycie stawów i choroba zwyrodnieniowa (artroza) często dotyczy starszych ludzi, ale nie jest nieuniknione. Często mówi się o ścieraniu się stawów, jednak w większości przypadków prawdziwą przyczyną dolegliwości jest osłabienie chrząstki.
Zwyrodnienie stawów jest często rezultatem nieprawidłowej diety i niewystarczającego zaopatrzenia chrząstki w substancje odżywcze. Innymi czynnikami sprzyjającym zwyrodnieniu stawów są nadmierne obciążenia mechaniczne lub inne choroby o podłożu zapalnym (np. choroby autoimmunologiczne).
Wskutek powyższych czynników niezwykle gładka powierzchnia chrząstki stawowej staje się chropowata i mniej odporna na ścieranie. W wyniku tego komórki tkanki chrzęstnej tracą kontakt ze sobą, co utrudnia ich odżywienie i prowadzi do ich dalszego osłabienia. W konsekwencji utrudnia to również regenerację dalszych, drobnych uszkodzeń.
Uszkodzenia chrząstki
Gdy chrząstka zostaje uszkodzona, na przykład w wyniku przeciążenia lub choroby, nie może spełniać swych funkcji. Swobodne poruszanie stawem jest utrudnione, zewnętrzne czynniki (np. wstrząsy) nie są odpowiednio tłumione, a tarcie na powierzchniach stawu znacząco wzrasta. Drobne odłamki chrząstki mogą, na przykład w wyniku silnego wstrząsu, odprysnąć i przedostać się to jamy stawowej. Takie odpryski mogą powodować podrażnienie wewnętrznej warstwy torebki stawowej i prowadzić do stanu zapalnego. W takiej sytuacji wydzielane są enzymy mające rozpuścić drażniące elementy. Jednak ich kontakt ze zdrową tkanką może ją uszkadzać, nasilając reakcję zapalną i dalej osłabiając staw.
Przyczyny urazów chrząstki
Na uszkodzenia chrząstki mogą wpływać różne czynniki takie jak:
- Przeciążenie stawów spowodowane nadwagą, nadmiernym wysiłkiem związanym z pracą lub uprawianiem sportu, złą postawą, a także wrodzonymi i nabytymi wadami np. stawu biodrowego. Do przeciążenia kolana i biodra dochodzi również często w przypadku nierównej długości kończyn.
- Brak kontroli nad obciążeniem stawu, np. w przypadku paraliżu spastycznego, może powodować przeciążenie stawów.
- Choroby reumatyczne takie jak choroba zwyrodnieniowa mogą spowodować uszkodzenie chrząstki.
- Zaburzenia metaboliczne mogą prowadzić do niedoboru w produkcji polisacharydów, które są niezbędne do funkcjonowania i regeneracji stawów.
- Interwencje chirurgiczne również zwiększają ryzyko uszkodzenia chrząstki
- Skłonność do ścierania się stawów może być także dziedziczna.
Co to jest glukozamina?
Glukozamina jest składnikiem odżywczym używanym przez organizm do budowy tkanek i pełni ważną funkcję w metabolizmie tkanki chrzęstnej. Ma to związek ze specjalnymi strukturami białkowymi zwanymi aminocukrami, do produkcji których glukozamina jest niezbędna. Aminocukry, jako składnik chrząstki stawowej, pełnią podstawową rolę w regeneracji stawów i utrzymywaniu ich w dobrej kondycji.
Ludzkie ciało wytwarza glukozaminę, jednak z wiekiem zdolność do jej produkowania spada. Glukozamina może być jednak czerpana także z codziennej diety. Niektóre osoby mogą jednak wykazywać zwiększone zapotrzebowanie na glukozaminę.
Jaka jest rola glukozaminy?
Odpowiednia ilość glukozaminy w organizmie jest potrzebna do wytwarzania składników stymulujących produkcję płynu maziowego w stawach. Dzięki glukozaminie maź stawowa jest gęstsza i bardziej elastyczna. Dzięki temu szybciej regeneruje chrząstki stawowe i dostarcza im składników odżywczych. Maź stawowa może też lepiej pełnić funkcję bufora między stawami, redukując ich tarcie.
Bez odpowiedniej ilości glukozaminy, chrząstka w obciążonych stawach nie spełnia swej roli. Tkanka staje się zbyt twarda i tworzy ostrogi kostne, stawy deformują się, a poruszanie kończyną staje się utrudnione. Glukozamina jest uważana za składnik odżywczy, ponieważ jest obecna w organizmie i zawiera ją nasza codzienna dieta. W utrzymaniu zdrowych stawów mogą pomóc specjalne preparaty zawierające glukozaminę, na przykład Doppelherz aktiv Na Stawy.
Zdrowe odżywianie
Zdrowe odżywianie i zdrowy styl życia mają decydujące znaczenie dla utrzymania zdrowych stawów. Zbilansowana dieta zawierająca dużo produktów pełnoziarnistych, świeżych owoców i warzyw daje pozytywne skutki. Należy unikać palenia papierosów: dym papierosowy znacznie ogranicza dopływ tlenu do całego organizmu, w szczególności do chrząstki i torebki stawowej.
Nadwaga
Dolegliwości związane ze stawami spotykają osoby cierpiące na nadwagę lub otyłość częściej niż osoby o prawidłowej wadze ciała. Jest to spowodowane dodatkowym obciążeniem, jakiemu poddane są stawy. Nadwaga sprzyja rozwojowi chorób zwyrodnieniowych i pogłębia już istniejące dolegliwości. W takich przypadkach zaleca się przede wszystkim zmniejszenie masy ciała. Zmniejszanie lub utrzymywanie wagi na optymalnym poziomie jest doskonałą formą ochrony stawów. Należy zwrócić uwagę, że wraz z wiekiem zapotrzebowanie organizmu na energię spada. Utrzymanie odpowiedniej wagi można osiągnąć tylko poprzez ograniczenie jedzenia lub zwiększenie aktywności fizycznej. Bardzo pomocny może okazać się nieforsowny sport. Jednak sport uprawiany w niewłaściwy sposób, może stanowić ryzyko dla naszych stawów. Jeśli nie czujesz się odpowiednio przygotowany, a chciałbyś polepszyć swą kondycję, powinieneś zasięgnąć porady lekarza lub profesjonalnego trenera.
